Êzidî dinine ilişkin sorular ve cevaplar(3)
Çev: Aso Zagrosi
Êzidîlerde sınıf ve tabakalar:
Êzidî toplumu farklı sınıf ve tabakalardan oluşmuştur. Bu tabakalardaki yetkilerde babadan oğula geçerek günümüze kadar gelmiştir. Bu tabakalar Şeyh, Pîr ve Mürid şeklinde kendisini gösteriyor. Bu tabakaların kendi aralarında evlilik yok. Hatta aynı tabakanın içindede bazen evlilikler olmuyor. Êzidîlerin Yüksek Ruhani bir topluluğu var. Bu topluluk, Êzidî dinsel işlerini, Êzidîlerin yaşam koşullarını iyileştirmek ve Êzidîlerin geleceğine dair sorunları çözmek için görevlidir. Bu topluluk, Mîr, Babaşêx, Vezir Şêx, Pêşîmam ve Qewalanların başkanlarından oluşuyor.. Êzidîlerin tarihi Ferman ve kıyımlarla doludur. Kürdistan'ın bir çok bölgesinde olduğu gibi bu konuda deri ve taşlar üzerine kazılmış bir hayli dokument var. Êzidîlerin, Cilwe ve Mistefareş adlı iki kutsal kitapları günümüze kadar ulaşabildiler. Bu iki kutsal kitap, Şêx Hesen Kurê Şêx Ebu Elmefaxir Musafîrî Hakkarî tarafından 1184-1246 yılları arasında yazılmıştır.
Êzidîlerin Tanınmış Şahsiyetleri:
Êzidîlerin tarihinde çok tanınan şahsiyet var. Bunlardan Şerafedin, Mir Caferi Dasni, Mir Amedin, Mir Hesleman ve Pirê Reş Heyran Êzidî Mirza'yı örnek olarak verebiliriz. Bunların hepsi farklı dönemlerde Kürdistan'ın çeşitli yerlerinde Mirlik ve sorumluluk yapmışlardır. Yukarıda saydığımız Êzidî şahsiyetleri 11.15.16. yüzyıllarında yaşamışlar. Yine 1810 ve 1880 yılları arasında yaşıyan Babaşêx Nasir var. 1800'lerin ortalarında Kürdistan'a gelen tarihçiler ve Doğu bilimcilerin bir çoğu çok kabiliyetli ve alim olan Babaşêx Nasir ile görüşmüşlerdir. Ayrıca Êzidî tarihine bakıldığı zaman bir çok kadında önemli roller oynamıştır. Bunlardan bir Êzidîler tarafından Xas diye tanınan Xatuna Fexra, Xanzada Pirmam ve Meyan Xatun'u örnek olarak verebiliriz.
72 Ferman:
Êzidîlerin söylemine göre onlara yönelik soykırım amaçlı 72'den fazlı saldırı yapılmıştır. Şengal'a yönelik bir çok defa, Şêxan, Bahedre, Xetar, Başik, Behzan ve tüm diğer alanlara da saldırılar yapıldı. Êzidîlerin anlatımlarına göre Maqlub Dağı Êzidîlerin merkezinin ortasına düşüyordu. Bugün gelinen yerde ise Başik ve Behzan dışında orada hiç bir Êzidî köyü kalmamıştır. Êzidîlere yönelik yapılan en ölümcül saldırı ve Fermanlar ise Mire Kore'nin, Feriq Paşa'nın ve Hafız Paşaların fermanlarıydı. Bu saldırılarda yüzbinlerce Êzidî, kadın-erkek, yaşlı-genç, çoluk ve çocuk demeden katledildi. Elbette bu şiddetli saldırılarda dar görüşlülük ve bilgisizliğinde rolü vardı. Êzidîleri kafir ve yoldan çıkanlar olarak değerlendiriyorlardı. En acı olan durum ise bu saldırı ve fermanların bazıları ise aynı milletin bir parçası olduğumuz Müslüman Kürdler tarafından yapıldı. Elbette yapılanlar Kürd milletine ve kutsal davasına karşı girişilen planlar ve düşmanlığın bir parçasıydı. Kürd düşmanları bölgede sürekli huzursuzluk ve kaos yaratarak Kürdlerin kendi kaderlerini ellerine almasını engelliyor ve Kürdler arasında savaşlar ve çelişkiler yaratarak, parçalıyarak bağımsızlık ve özgürlük amaçlarına ulaşmalarına mani oluyorlardı.
Êzidîlerin Bayramları:
Êzidîlerin bir çok resmi bayramları vardır. Burada sadece bir kaç tanesinden söz edeceğiz. Êzidîlerin Yeni Yılı „Çarşema Sor“ olarak biliniyor. Çarşema Sor Nisan ayının ilk çarşamba günüdür. Êzidîlerin oruçları da çok eskilere dayanan bayram ve törelerdir. Êzidîlerde Kış ve Yaz bayramları var. Êzidî din adamları ve Êzidî dinine inanlar Kışın 40 ve Yazında 40 olmak üzere 80 gün oruç tutarlar. Kurban Bayramı, Xidirê Lêz, Gurgega, Bêlinde, Tuaqên Êzidîyan, Tawus Giran, Cemayi, Qabax, Sema, Çira ve Çeqiltu bayramları, Berat, Tok, Kiras, Simêl, Sefra Nan ve Masi, Xewlêr, Xana Êzî, Kaniya Spî, Şaz vb.vb.. bayram ve törenleri vardır. Êzidîlerin bu bayram ve törenleri kültür ve gelenek ve görenekler konusunda uzmanlaşan akademisyenler ve uzmanlar tarafından detaylı bir şekilde incelenirse, Kürdlerin eski ve kadim bir halk olduğu ve Êzidîliğin ise bu milletin en eski dini olduğu görülecektir. Êzidîlerin Qewl, Beyit ve Duaları „Hed û Sed“ olarak biliniyor. Bunlar Êzidî dinini ve kurallarını koruyan kaynaklardır. Bu „Hed û Sed“ ler Şêxadi döneminde güncelleştirilmişler. Yani Êzidîler Şêxadi gelmeden önce vardılar, bir çok dinsel gelenekleri ve töreleri değiştirilmiş ve bugün tatbik edilmiyor. Yeni bazı şeylerde Êzidî dinine girmişler. Êzidîlerin çok eski zamanlardan beri gelen Qewl, beyit ve duaları bir dizi yalan yanlış bilgileri aşarak Êzidîler arasındaki ilişkilerde kurucu rol oynuyor ve saygı görüyorlar.
Bazı sorulara cevap bulmak amacıyla Êzidî kardeşlerimi ziyaret ettim. Mevcut durumda kaza olan Şêxan'da Kürd kültürünün güzel bir yüzünü gördük. Êzidîler, Muslumanlar ve Hıristiyanlar birlikte barış, huzur ve sükünet içinde yaşıyorlar. Toplumsal ilişkileri çok sıkıdır. Her ne kadar Kürdistan Hükümeti ve Irak Merkezi Hükümeti Êzidîlerin bölgesini ihmal etmiş ise de şimdiye kadar problemsiz bir şekilde yaşamlarını birlikte sürdürüyorlar. Êzidîler her bakımında kendilerini korumak ve sürdürmek çabaları içindeler. Biz Laleş Deresini ziyaret ettik. Laleş Tapınağına girmek için ayakkabılarını çıkarmak ve temiz ayaklarla bu kutsal yere girmek gelenekseldir.
Laleş'in kapısında çok sakin ve saygılı bir şekilde iki din adamı tarafından karşılandık. Birinin ismi Pir Said ve diğeri ise Babaçawuş olarak tanınıyor. Her ikisinin bu din içinde bir üst rolü var.. Babaçawuş, bu dinin içinde en son rütbedir.
Sorular ve Cevaplarlar:
1) Êzidî Dinin kısa bir tarifini yapabilirmisiniz?
- Êzidîlik dünyanın en eski dinidir. Çünkü, Adem Laleş'te dünyaya geldi. Êzidîler ilk günden itibaren günümüze kadar Tanrıya inanıyorlar. Şimdiye kadarda Êzidîler gelenek ve göreneklerini terk etmeden devam ediyorlar. Êzidîlik Irak Kürdistan'ında ortaya çıktı, İran, Suriye ve Türkiye'ye yayıldı. Çünkü, Laleş Hacdır ve Êzidîliğin merkezi Laleştir. Baştan itibaren Kürdler arasında Êzidîlik vardı. Êzidîlik Kürdlerin en eski dinidir. Êzidîlik yalnızca Kürdlere arasında vardır. Êzidîler şimdiye kadar hiç bir şekilde dillerini değiştirmediler. Çünkü, Êzidî dinin dilidir.
2)Kime Êzidî denilir?
- Êzidîlik; kardeşliktir, doğru söylemektir, mert ve iyi tavır sahibidır, ayrım yapılmaksızın komşularına karşı fedakarlıktır. Êzidîlik, sakal, bıyık ve Girivandır(El ile yapılan beyaz gömlek).. Êzidîlik'te öldürme büyük bir suçtur ve dinsel olarak haram edilmiştir....
3)Siz kime tapıyorsunuz?
-Tanrıya ve Meleki Tawis'a(Tüm meleklerin başıdır)
4)Sizin kutsal kitaplarınızın isimleri ne?
-Meshefi Reş ve Celwe,
5)Sizin diğer dinlere ve kutsal kitaplara inancınız var mı?
-Evet. Onlarda dinler ve kutsal kitapları Tanrı tarafından gönderilmiştir. Onlara da saygı ve hürmet gösteriyoruz.. Onların kutsal kitapları bizimki gibi Tanrı'nın sözleridirler.
Devam edecek.
Çev: Aso Zagrosi