Silvan, Meyafarqin.... Nereden Nereye? R.Rodaro Sevgili Silvan Farqini, sevgili HeK'in ekoloji üzerine tartışmalarına bağlı olarak kendi bölgesi olan Silvan'ın doğasını anlatırken, bir şeyler de beni daha da Silvan'ın geçmişlerine götürdü.. Merwani Kürd Devletinin (983-1085) başkenti Meyafarqine, Bzansların Martyropolisine yanı bugün Amed'in kazası olan Silvan'ın 1000 yıl öncesine bir kısa yürüyüşe çıktım.. Meyafarqin bugünkü Silvan ile kıyaslanacak gibi değil... Silvan esir, Silvan aç, Silvan'ın doğası tahrip edilmiş ve Silvan'lılar tarihi şehirlerini ya ekmek kavgası yüzünden yada sömürgeci TC'nin baskı ve terörü yüzünden terkettiler ve hâlâ da terkediyorlar.. Meyafarqîn başkaydı... Meyafarqîn, Abasi, Fatimi ve Bizans Bermuda Şeytan(Êzidi kardeşlerim beni afetsinler) üçgeninin tam ortasında Kürd'ün özgür diyarıydı.. Meyafarqin, Merwani Kürd devletinin başkenti olduğu zaman, Merwanileri Arzan, Hasankeyf, Xelat, Malazgirt, Erciş, Nusaybin, Cizre, Urfa ve Musul'a kadar tüm bölgeleri kontrolleri altında bulunduruyorlardı.. Bazen bu bu bölgelerin biri yada diğeri onların denetiminde çıksa dahi, ama her zaman Merwanilerin magnetik alanı içindeydiler.. Sevgili HeK, Kurdoyi ve Fariqini ekoloji ve çevre üzerine düşüncelerini okuyucularla paylaşırken bende Meyafarqin'in siyasi, dinsel ve etniksel çoğrafyasının “ekolojisine“ değineceğim.. Sömürgeciler sadece Kürdistan'ın ekolojik coğrafyasını tahrip etmediler, onlar aynı zamanda Kürdistan'ın etnik ve dinsel çeşitliğinide yok ettiler.. Nasıl bugün Kürdistan'da bir çok bitki yok olmuşsa, bir çok etnik ve dinsel yapılamada yok oldu.. Acaba Kürdlerin devlet sahibi olduğu Meyafarqin'in Merwanilerin başkenti olduğu dönem Kürdlerin diğer dinsel ve etniksel yapılara karşı yaklaşımı neydi? Merwani Kürd devleti döneminde yada yakın yüzyıllarda yaşıyan bir çok tarihçi Meyafarqin uygarlığındından söz etmiştir.. Meyafarqin Tarihine ilişkin şimdiye kadar elimizde sayın M.E. Bozarslan'ın Arapça'dan çevirdiği İbn al-Azrak al-Fariqi'nin çalışması var.. Ama, ne yazık ki bu kitap da tümden çevrilmiş değil.... İbn al-Azrak al-Fariqi'nin çalışması dışında Meyafarqini ve krallarını anlatan bir çok tarihçi vardır... Bir çokları aynı dönemde yaşamış ve Meyafarqine giderek gelişmeleri yakından görmüşler... Bunlardan biri Asuri asılı Nusaybin Başpiskoposu Nusaybinli Elie dir.. Cizre Kürdlerinden İbni El Esiri'de Merwani Kürd devletinden geniş geniş söz etmektedir... Suriyeli Michel, bir çok Ermeni, Bizans, Arap ve Fars tarihçisi Merwani Kürd devletinden söz etmekteler... Ben burada iki Asuri asılı tarihçi olan Nusaybinli Elie ve Suriyeli Michel'in Merwani Kürd devletinin hakkında yazdıkları bazı şeyleri aktarmakla yetineceğim.. Nusaybinli Elie(975- 1046) yılları arasında yaşamış ve Merwani Kürd devletinin oluşumu ve gelişim sürecinin doğrudan tanıklarındından biridir.(İlginç bir yaşamı var, konumuz dışında olduğundan geçiyorum) Nusaybinli Elie, bir çok eser vermiştir.. Kürd tarihi açısından bunlardan en önemlisi “La Chronographie d'Elie bar-Sinaya, Metropolitain de Nisibe, edition et traduction, J. Delaporte, Paris 1910) Nusaybinli Elie, söz konusu olan eserinde Musul'da Hamdanilere karşı çatışma sonucu yaşamını yitiren Merwani Kürd devletinin kurucusu Baz'ın (990) yerine geçen yeğeni Ebu Ali al-Hasan bin Merwan'ın trajik sonundan söz ediyor.. Elie, anılarında Ali al-Hasan bin Merwan Amed'e giderken kalenin kapısında halk tarafından karşılanıyor.. Bu arada Abdel Barr adlı biri onu öldürüyor ve şehri ele geçiriyor, diye yazıyor.. O dönem Gezirta yöneticisi olan kardeşi Abu Mansur Said bin Merwan, büyük abisinin ölümünü duyar duymaz Meyafarqine geliyor ve 11 Kasım 997 tarihinde kendi hakimiyetini yeniden tesis ediyor... O günden itibaren kendisine Mumahhid ed Daula“ denildi diyor.. Elie anılarında devamla Mumahhid ed Daula Said Meyafarqin'da güven,huzur ve düzeni sağladıktan sonra orayi kendisine başkent yaptı, hala şimdiye kadar ışıldayan kale duvarlarını örerek ismini verdi.. Mumahhid ed Daula Said, 1000 yılında o dönem Bağdatın Emiri olan Buyidi Baha el- Dawli'den Abbasi Kralı Mansur(754-775) zamanından beri Bağdat hastanesini yöneten Hekim Gabriel bin Abdullah bin Bakhtisho'yu Meyafarqin'e göndermesini istiyor.. 80 yaşında olan Gabriel çocukları ile birlikte Meyafarqin'e gelip yerleşiyor.. Fakat iki yıl sonra yaşama veda ediyor.. Elie'nin söylemiyle Merwani kralı Gabriel'i büyük servetler ve payeler veriyor.. Elie, Mumahhid ed Daula Said' in (14 aralık 1010) abisi gibi tuzağa düşürülüp öldürülmesine çok üzülüyor ve hatta anılarında onu tuzağa düşürüp öldüren Sarwin adlı birine “dinsiz, imansız“ diye hakaretler yağdırıyor.. Merwan'ın en küçük ve üçüncü oğlu olan Ebu Nasır, Sarwin'a karşı savaş başlatıyor ve onu yenip öldürüyor. Ebu Nasir Merwani Kürd devletinin başına geçtikten sonra Ebu Nasır El Dawla lakabını alıyor... Ebu Nasır El Dawla Merwani Kürd devletinin başına geçtikten sonra, kabiliyetli bir lider olduğundan dolayı kendisini o dönemin büyük güçlerinden olan Buyidlere, Fatimelere ve Bizanslara empoze ediyor... Bu 3 devlet, Ebu Nasır El Dawla'ye Merwanilerin başına geçtiğinden dolayı kutlama mesajları gönderiyorlar.. Elie, Ebu Nasır El Dawla'nin 1011 yılında vasalı olan İbni Dimne'nin denetimindeki Amedi yeniden kontrol altına aldığını ve Amed halkının Dimne'yi öldürdüğünü yazıyor.. Ebu Nasır El Dawla Bizans imparatorluğu ile karşılıklı dokunmazlık antlaşmasını imzalıyor..(sevgili Rohat Alakom, İstanbul Kürdleri adlı eserinde, Kürdler ve İstanbul ilişkisini bir hikaye dışında Molla Gorani'nın 1453 gidişine bağlıyor... Aslında Merwaniler döneminde ciddi ilişkiler var... Daha sonra Kerkük'ten Malatya'ya gelen ve oradan Moğol saldırıları esnasında Ege denizi boylarında Germiyanoğulları devletini kuran Germiyan Kürdleri ile Bizansların yüzyıllara dayanan ilişkilerinden aramak gerekir) Elie'nin “Muzafer Emir“ dediğ i Nasir al-Dawla Ahmed Bin Merwan bir Arap Emirinin hakimiyeti altında olan Urfa'yı Urfa halkının istemi üzerine özgürleştiriyor ve Athira adlı Arap Emirini de öldürüyor.. Merwani yada bazılarının Dostiki Kürd devletine Merwan'ın oğlu Nasir yarım asır boyunca kralık(Mirlik) yaptı.. Kral Nasir Meyafarqin'deki “Meryem Kilise“sinin hemen yanındaki tepede yeni bir kale inşa etti, köprüleri yaptı, kamuya açık hamamlar inşa etti... Ayrıca var olan Meyafarqin Observatuarını yeniden tamir etti... Meyafarqin ve Amed camilerinde kitaphaneler oluşturdu.. Ephrem-Isa Youssif'ın söylemiyle : “Meyafarqin Doğunun Güneşi olmuştu.. Meyafarqin, bilim adamlarının, dünya işlerinden ellerini çeken Sofilerin, El Esir gibi tarihçilerin, Abdullah El Kazurani gibi şairlerin rahatlık içinde kendilerini ifade ettiği ve hatta daha sonra Abbasilerin Halifesi olacak olan Muktadi'nin politik iliticada bulunduğu“ huzur, güven, ilim ve irfan merkezi olmuştu.. Bağdat Halifesi Al- Kadir'in Baş Veziri olan Abu al-Kasim al Huseyin al Mağribi Bağdat'ı terkederek Nasir al-Dawla Ahmed Bin Merwan'ın Baş Veziri olmuştu.. Al Mağribi 1026'dan öldüğü 1036 yılına kadar Merwani Kürd Devletine hizmet etti.. Al Mağribi, Nusaybinli Elie'yle her zaman dostluk ilişkilerini sürdürdü, ya Meyafarqin'de yada Nusaybin'de sık sık görüşüyorlardı.. Nasıl Nizami Mülk “Siyasetname“sini Selçuklu Sultanı Melik Şah'a yazmışsa, Firdewsi “Şahnamesi“ Haznewi Emirine yazmışsa, Al Mağribi'de İdeal yönetme sanatı olan “Kitab fi'l Siyasa“ sinı Merwani Miri, Mîr Nasir'a hitaben yazmıştır.. Meyafarqin doktoru, Abu Said Mansur bin İsa, diğer adıyla “Zahid al-Ulema“ (kendisi de hırıstiyan) Meyafarqin'de görkemli bir hastane yapıyor.( hastanenin yapılış hikayesi uzun, geçiyorum) Mîr Nasir “Meyafarqin Hastanesi“ için büyük servetler harcıyor.. Büyük felsefeci, hekim, mantılçı ve her alanda yazan İbni Butlan'da Mir Nasir'a dostu olmuş, Bağdat'ı terkederek Meyafarqin Sarayına yerleşmiştir.. Aslında Suriyeli Michel'in, Bizans, Arap,Fars, Ermeni ve Kürd tarihçilerinin Merwani Kürd Devleti Hakkında söylediklerini açmak, Selçukluların dönemi ve Kürd devletinin irdelemek gerekir.. Bu kısa yazıda Kürdlerin iktidar olduğu bir ortamda diğer etnik ve dinsel yapılara nasıl yaklaşım gösterdiklerini o azınlıkların kaleminden vermek istedim... Mervanilerin Başkenti olan Özgür Meyafarqin ile barbarların işgalı altındaki Silvanı kıyaslamak için bazı bilgiler aktardım Selamlar ve saygılarımla